شیوه های اقناع مخاطب در متون فارسی براساس کلیله و دمنه، منطق الطیر، گلستان و بوستان

دیدگاه ها در مورد طبیعت و ماهیتِ اقناع متفاوت است، زیرا این فرایند ارتباطی در هر گفتمانی به شکلی متفاوت ظهور می کند و اغلب با شیوه هایِ مختلف و متنوعی محقق می شود. در پژوهش حاضر، ابتدا سعی شده است تعریفِ دقیق و جامعی از این فرایند ارائه گردد و زیرمجموعه هایِ آن مشخص شود، سپس سیرِ تاریخیِ تحقیقات در این زمینه در دنیایِ اسلام و غرب بررسی شده است. تا جایی که اطّلاع داریم ارسطو نخستین کسی است که به صورتِ نظری درباره اقناع و فنونِ آن در کتاب خطابه بحث کرده است و تحت تأثیرِ اهمیتی که وی برای فرایند اقناع در موفقیتِ خطابه قائل است، دیگر نظریه پردازانِ فن خطابه نیز همواره بخشی از مباحثِ کتاب های خود را به بررسی این مسأله اختصاص داده اند. اقناع همواره در تعریفِ خطابه مهم ترین هدفِ آن تلقّی شده و از ابتدایِ غور و تحقیق در این زمینه مطالعه شیوه هایِ اقناعِ مخاطب پیوسته مهم ترین مبحث بوده است. دیگر خطیبان و نظریه پردازان چون سیسرون و کوئینتیلیان، نظریه اقناعِ ارسطو را شرح و بسط دادند و به مرور زمان این مباحث به دانش بلاغت راه یافت و رتوریک در معنایِ خطابه به رتوریک در معنایِ بلاغت اطلاق شد. ادیبان و بلاغیونِ غربی، نظام و ساختارِ بلاغت را از روی اصولِ خطابه و سخنوری نوشتند و از این طریق پیوند خطابه را با ادبیات استوار و متمکّن کردند. مباحثِ رتوریک (= بلاغت حاصل پیوند با خطابه) به تدریج در اواخرِ قرنِ نوزدهم و اوایلِ قرنِ بیستم به صورتِ یکی از مهم ترین شاخه هایِ نقد ادبی تجدید حیات کرد و نقد رتوریکی پا به عرصه ظهور گذاشت. در این رهیافتِ انتقادی برای تحلیلِ آثارِ ادبی و غیرادبی روش واحدی وجود نداشت و پیروانِ آن از یک مکتب تحلیلی و تفسیری واحد تبعیت نمی کردند و عموماً هیچ گونه طرح یا نظامی برای تحلیلِ کلامِ اقناعی نداشتند. با وجود این اکثرِ منتقدانِ رتوریکی معتقدند برای ارزیابی آثارِ ادبی و غیر ادبی همواره باید انواعِ شیوه های اقناعِ مخاطب را بررسی کرد. روش هایِ متنوعی برای اقناعِ مخاطب در ادبیات وجود دارد. این شیوه ها را می توان به سه دسته کلّی تقسیم کرد، که عبارتند از: 1. صنایعِ بدیعی و بیانی 2. اغراضِ ثانویِ کلام 3. صنایعِ موسیقایی. در این تحقیق، هر یک از شیوه هایِ اقناع مذکور بررسی شده اند و برای هر یک از آن ها نمونه هایی ذکر شده است. سپس با کاربستِ نقد رتوریکی، این شیوه ها در برخی از متونِ فارسی ( کلیله و دمنه، منطق الطیر، بوستان و گلستان) بررسی و دلایلِ اقناعِ طرفینِ گفتگو ارزیابی شده است. در پایان نیز به این نتیجه رسیدیم که در متونِ منتخب فارسی از شیوه هایِ متنوعی برای اقناعِ مخاطب استفاده شده است و با به کارگیری رویکرد منتقدانِ رتوریکی می توان درجه انسجام یک اثرِ ادبی را اندازه گیری کرد و میزانِ مقبولیتِ آن را سنجید. کلیدواژه ها: فرایند اقناع، شیوه های اقناعِ مخاطب، نقد رتوریکی، خطابه، کلیله و دمنه، منطق الطیر، گلستان، بوستان.